Bộ pháp là danh từ chuyên môn võ thuật dùng để chỉ phương pháp di chuyển, là nghệ thuật di chuyển cơ thể trên nền tảng các bộ tấn. Từ điển Việt Nam cũng như từ điển Hán Việt định nghĩa “bộ” có nghĩa là bước chân, đi bộ. Phương pháp di chuyển có nhiều cách nhưng phải theo nguyên tắc kỹ thuật, đúng phương vị, linh hoạt, vững vàng, cơ thể phải nhẹ nhàng, trọng tâm phải hợp lý.

Bộ pháp là nội dung căn bản quan trọng trong võ thuật. Luyện tập bộ pháp kiên trì, cần mẫn thì bước chân sẽ nhuần nhuyễn, thuần thục, biến hóa khôn lường, xuất nhập tùy ý, chợt Đông, chợt Tây, lúc Nam, lúc Bắc, có thể tiếp cận đối phương nhanh để ra đòn kỹ thuật mà đối phương không kịp né tránh hoặc có thể thoát ly khỏi tầm tấn công của đối phương mà đối phương chưa kịp ra đòn. Tốc độ nhanh, chậm của bộ pháp, khoảng cách dài, ngắn của bước di chuyển ảnh hưởng trực tiếp đến kỹ thuật phòng thủ và tiến công; nên các yếu tố cơ bản phải có của bộ pháp là chuẩn xác, tốc độ, linh hoạt, ổn định. Những lỗi lầm về phương pháp di chuyển trong các tình huống thường dẫn đến thất bại. Bộ pháp thiếu uyển chuyển khi diễn một bài quyền sẽ khiến cho bài quyền trở nên khô cứng, khó lột tả được hết ý nghĩa truyền thống đích thực của bài quyền. Bộ pháp vụng về trong giao đấu là tạo cơ hội cho đối phương làm chủ trận đấu.

Võ cổ truyền Việt Nam ứng dụng học thuyết Âm Dương, Ngũ Hành, Bát Quái trong dụng võ, nên có câu : “Song thủ ngũ hành vi bổn. Lưỡng túc bát quái vi căn”. Bộ pháp Võ cổ truyền nổi tiếng có tên “Lưu thủy hành vân – nước chảy mây bay”, “Di hình hoán ảnh – dời hình đổi ảnh”, “Tùy ba trục lãng – sóng nhỏ dồn sóng lớn, sóng sau xô sóng trước” thường dùng trong các trận đấu võ đài trước đây, không một võ sĩ nào là không chuyên tâm tập luyện. Chính bộ pháp giúp người thi đấu có khả năng né tránh hóa giải, phản đòn hoặc ra đòn tấn công theo ý muốn.

Bộ pháp thì nhiều, nhưng có thể thu gọn một số cách di chuyển tiêu biểu như sau:

  1. Di chuyển tới trước, lùi sau.
  2. Di chuyển bước lên, bước về.
  3. Di chuyển qua trái 450, qua phải 450.
  4. Di chuyển vòng cung bên trái, vòng cung bên phải.
  5. Di chuyển ngang trái, ngang phải.
  6. Di chuyển bật, nhảy, lăn, nhào, lộn.
  7. Di chuyển đảo hướng, đảo tấn tại chỗ.
  8. Di chuyển bước đôi trượt tới và lui…

Nhưng dù có di chuyển thế nào đi nữa thì cũng không ra khỏi phương vị 4 phương, 8 hướng, hay nói cách khác cũng nằm trong đồ hình bát quái. Đó là nét độc đáo của Võ thuật cổ truyền Việt Nam.

Khi diễn luyện một bài quyền, kỹ thuật di chuyển của người tập võ khác rất nhiều so với vận động viên các môn thể thao khác. Bởi vì đối với bài quyền, người tập luyện tự đặt mình trong tình huống chiến đấu với những đối thủ tưởng tượng, nên phải thường xuyên thay đổi phương hướng, nhịp điệu di chuyển. Vừa di chuyển vừa thở, vừa di chuyển vừa phải tấn công hay phòng thủ bằng cả tay, chân, thân. Trọng tâm, bước chuyển phải thăng bằng cao độ và hợp lý.

Tuy trên cơ sở kỹ thuật căn bản giống nhau nhưng các môn võ vẫn có những phương pháp di chuyển chuyên biệt, phù hợp với chiến thuật thi đấu của mình. Bộ pháp được coi là công phu căn bản vì đòi hỏi sự di chuyển vững chắc, vị trí trọng tâm ổn định và cơ thể ở trạng thái cân bằng mang lại hiệu quả trong phòng thủ cũng như tiến công. Nắm vững kỹ thuật, phát huy được nghệ thuật di chuyển, người tập võ có khả năng thực hiện bài luyện một cách linh hoạt, đáp ứng được yêu cầu tối ưu khi thi đấu và nhất là tiết kiệm được sức lực trong quá trình hoạt động với khối lượng lớn.

Bộ pháp quan trọng vì còn liên quan đến những yếu tố quyết định khác là khoảng cách và thời điểm. Nếu không phối hợp được các yếu tố ấy hài hòa thì đòn kỹ thuật sẽ không hiệu quả. Ra đòn mà khoảng cách không hợp lý, thời điểm di chuyển chưa tới thì đòn sẽ không đến đích hoặc đến đích nhưng không có sức mạnh và hiệu quả như ý muốn. Vì vậy các kỹ thuật dịch thế, sàng thế, bước ngắn, bước dài, chuyển bước, lấn bước, lướt bước thay đổi theo tình huống thực tế. Cũng như chiến tướng trên lưng ngựa các thế đánh binh khí ngắn, dài chỉ hiệu quả khi chân ngựa bước đúng khoảng cách và đúng thời điểm ra đòn, nên tầm quan trọng của “mã bộ – chân ngựa” là như vậy.

Võ thuật là môn khoa học về vận động và chiến đấu, ngoài những kỹ năng, thiện nghệ nhờ kiên trì tập luyện cũng cần đến sự thông minh và biến hóa của người tập, vì võ là mưu lược, võ có “thế”, có “miếng”, đòi hỏi tính thực dụng và hiệu quả cao, vì vậy dù lý thuyết hay thực tế thì kết quả vẫn phải là một sự thật. Võ thuật truyền thống không mang tính giả tạo, khôi hài khi đòn thế chưa chạm mục tiêu mà đối phương đã ngã lăn ra giẫy chết, hoặc các kỹ thuật, chiến thuật bất hợp lý, phản khoa học không phải là tinh thần của võ thuật truyền thống. Khoa học quân sự trong quân trường dạy cho người lính tác chiến với các tư thế bắn nằm, bắn quỳ, bắn đứng, bắn tì, bắn linh tính; các đội hình hành quân hàng dọc, hàng ngang, đội hình quả trám; khi ra mặt trận mọi tình huống không thật giống trong quân trường, người lính phải biết vận dụng kiến thức để tùy cơ ứng biến; cũng như người học võ trong võ đài của cuộc đời, phải tự trải nghiệm qua những điều đã học, tạo cho mình một bản lãnh chiến đấu riêng mà lúc đó không có thầy bên cạnh.

Võ sư Trương Văn Bảo

Võ đường Trần Hưng Đạo Đà Lạt